Het moreel dilemma van de Irandeal

‘Wat zou u zeggen tegen de ouders van Olivier Vandecasteele?’ zo beet premier De Croo ons donderdag in de Kamer toe omdat we kritiek uitten op zijn wetsontwerp om de Iraanse diplomaat, meesterbrein en superterrorist Assadolah Asadi vrij te laten in ruil voor Olivier Vandecasteele.

De tactiek van de Ayatollahs

De Belg Olivier Vandecasteele zit al vijf maanden vast in een cel in Teheran. Hij werd bij een bezoek aan Iran (waar hij jarenlang werkte als ngo medewerker) opgepakt en vals beschuldigd van spionage zonder zicht op enig proces. Een beproefde tactiek die de Ayatollahs al tientallen keren hebben toegepast om druk te zetten op Westerse regimes om hetzij losgeld te betalen, hetzij landgenoten vrij te krijgen.

Moreel dilemma

Het is een goede vraag. Een moreel dilemma. En morele dilemma’s behoeven overpeinzing.

Aan de ene kant is het moreel ‘juiste ding te doen’ uw landgenoot vrij krijgen, aan de andere kant weet je dat een duivels regime als dat van de Ayatollahs dit zal zien als een overwinning en dat het hen enkel zal stimuleren om verder te gaan met terreur, aanslagen en kidnapping, ook in Europa.

Emo

De premier trekt de ethisch-emotionele kaart in het debat. Nadat de familie er maandenlang voor koos uit de media te blijven, kwam ze plots uit de schaduw, ze werden deze week zelfs ontvangen op de Wetstraat 16. Opmerkelijk, al kan je – uiteraard – de familie nooit verwijten dat ze er alles aan doen om hun Olivier vrij te krijgen.

Maar ik ben geen lid van de familie, wel volksvertegenwoordiger en de Premier’s vraag triggert me.

Max Weber

Een eeuw geleden, in 1919, hield de Duitse socioloog Max Weber (1864-1920) in München zijn bekende rede ‘Politiek als beroep’. Een rede gewijd aan de aard van de politiek, het ontstaan van de beroepspoliticus, en de eisen die aan hem gesteld mogen worden. Weinigen schreven en spraken zo helder over de spanning tussen morele beginselen en praktisch handelen.

Spanningsveld

Dit spanningsveld weet Weber treffend onder woorden te brengen door zijn onderscheid tussen de gezindsheidsethiek en de verantwoordelijkheidsethiek (gesinnungsethik vs verantwortungsethik).

Gezindheidsethiek

Iemand die handelt volgens de gezindheidsethiek is ervan overtuigd dat hij altijd en onder alle omstandigheden volgens zijn zedelijke beginselen (de waarheid spreken, afzien van geweld, enz) moet handelen, wat ook de gevolgen daarvan mogen zijn. Met de bekende woorden van keizer Ferdinand I van Oostenrijk: ‘fiat justitia, et pereat mundus’ – laat gerechtigheid gedaan worden, ook al zou de wereld daardoor ondergaan.

Het is de opvatting dat de wereld zo geordend is dat uit goede bedoelingen uiteindelijk ook goede gevolgen zullen voortkomen. Nu weten wij uit ervaring dat dit niet zo is, of althans niet in de voorzienbare toekomst. Misschien ‘winnen de zachte krachten in ’t end’, zoals Henriëtte Roland Holst geloofde. Laten we het hopen. Maar indien dit zo is, dan toch pas in de verre toekomst. In onze wereld, dat weten wij, gaat het de slechte mensen vaak goed, terwijl de goeden moeten lijden.

Verantwoordelijkheidsethiek

Dit inzicht ligt ten grondslag aan de andere morele houding, die Weber de ethiek van de verantwoordelijkheid noemt. Iemand die volgens dit inzicht handelt, zal ook rekening houden met de voorzienbare gevolgen van zijn goed bedoelde daden.

Men moet niet slechts het goede willen doen; men moet ook zijn verstand gebruiken in een wereld waarin lang niet alle mensen het goede nastreven. ‘Ik zend jullie als schapen tussen de wolven; weest dus listig als slangen en argeloos als duiven’, gaf Jezus 2.000 jaar geleden zijn leerlingen al mee.

Geen deal

Als we dit Weberiaans kader toepassen op de Irandeal, kan je niet anders dan niét toegeven aan de Iraanse chantage. Het lange termijnperspectief is immers helder, een ruil zal Iran enkel driester maken en nog veel meer mensen en families doen lijden.

Algemeen belang

Het is de taak van volksvertegenwoordigers om het algemeen belang te dienen. Het algemeen belang van alle landgenoten, ook dat van de tienduizenden Iraanse dissidenten in België en Europa die nu nog meer angst hebben om uitgeschakeld te worden door het regime. Ze betogen al weken elke dag in Brussel, mét reden.

Bijkomend

Enkele bijkomende bedenkingen en feiten:

• Er geldt al jaren een uiterst negatief reisadvies voor Iran. Ik verwijs ook naar de Red Kite reddingsoperatie van vorige zomer waar deze regering ervoor koos om erkende vluchtelingen uit Afghanistan die er op vakantie(!) waren, te redden, zelfs mét pas gekozen bruidje. Bestaat het concept van de individuele verantwoordelijkheid nog wel?
• Deze week werd in Zweden de Iraanse staatsterrorist Hamid Nouri tot levenslang veroordeeld. Deze Belgische case zal er voor zorgen dat het Iraanse regime binnenkort een Zweedse staatsburger zal arresteren en onterecht zal beschuldigen van spionage met het oog op een ruil.
• Ik maakte deze week de vergelijking met de hongerstakers. Uiteraard gaat de vergelijking niet helemaal op, maar in fine komt het op hetzelfde neer. In de zaak van de hongerstakers koos de regering voor de weg van de verantwoordelijkheidsethiek. Papieren geven zou immers leiden tot nog meer hongerstakingen en chantage. In de Irandeal doet ze dat niet. Vreemd.

Aan de familie

Tot slot, aan de mensen die me harteloos vinden en aan de familie en vrienden van Olivier Vandecasteele die dit stuk lezen: Er zijn nog heel wat andere middelen om Olivier Vandecasteele vrij te krijgen dan de Asadi-ruil. Waarom nemen we geen zware diplomatieke sancties, zelfs met de hele EU zoals na het Mykonosproces eind jaren ‘90? Waarom sturen we hun ambassadeur niet terug? Waarom heeft De Croo al vijf maanden níets gedaan? Waarom laten we ons altijd behandelen als een deurveeg door dergelijke regimes? Voor de olie? Gas?

Dinsdagochtend komt het debat aan bod in de plenaire van de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Woensdagavond stemmen we er normaal gezien over.

Ik houd jullie op de hoogte.

PS: Meer lezen over Weber? Lees zeker ‘Max Weber en het ethisch dilemma’ van Prof. dr. Koos De Valck (2003).

PPS: Meer lezen over Iran en het regime? Lees zeker het Iran-hoofdstuk van collega Darya Safai in ons boek: ‘NAVO: hersendood of klaar voor de toekomst’ (2021).

Advertentie